پنج نیروی پورتر درواقع اصولی هستند که برای تجزیه و تحلیل نقاط ضعف و قوت یک صنعت یا کسب و کار به آنها نیاز دارید. اما معنی پنج نیروی پورتر چیست؟ مدل تجزیه و تحلیل استراتژیک پنج نیرویی مایکل پورتر، در مقاله ای در سال ۱۹۷۹ در مجله هاروارد بیزینس ریویو معرفی شد و از آن سالها تا کنون همچنان یک ابزار اساسی برای تحلیلگران استراتژیک است؛ مدل پورتر چشم انداز رقابتی هر بیزینس (صنعت) را ترسیم می‌کند. پورتر در تلاشی برای انعکاس پیچیدگی‌هایی که استراتژیست‌های واقعی با آن مواجه هستند و در عین حال تحلیل استراتژیک خود را قابل مدیریت نگه می‌دارند، پنج نیروی رقابت داخلی بین حاضران در صنعت، قدرت مذاکره تامین‌کنندگان، قدرت مذاکره مشتریان، قدرت مشتریان برای یافتن محصولات جایگزین و تهدید تازه‌واردان به صنعت را مطرح کرد. در ادامه این نوشته، شما را با هر یک از ۵ نیروی پورتر آشنا می‌کنیم. با این مطلب کاربردی از وبلاگ تخصصی اکوبا همراه باشید.

پنج نیروی پورتر چیست؟

پنج نیروی پورتر یک مدل کلاسیک است که سازمان‌ها برای ارزیابی محیط رقابتی خود و تصمیم‌گیری آگاهانه از آن استفاده می‌کنند. این چارچوب که توسط استاد مشهور مدرسه بازرگانی هاروارد، Michael E. Porter ایجاد شده‌است، به صنعت‌ها اجازه می‌دهد تا نیروهای محیطی را که آینده صنعت خود را در آن شکل می‌دهند، ارزیابی کنند. در زیر هرکدام از این ۵ نیروی پورتر را به تفصیل شرح می‌دهیم.

چارچوب پنج نیروی پورتر (Porter’s Five Forces framework) یکی از محبوب ترین ابزارهای استراتژی تجاری است. این چارچوب که در اثر کار او در سال 1979 متولد شد، به سازمان‌ها یک رویکرد سیستماتیک برای ارزیابی محیط رقابتی و تصمیم‌گیری استراتژیک ارائه می‌دهد که می‌تواند بر موفقیت بلندمدت آنها تأثیر فراوانی بگذارد.

پنج نیروی پورتر شامل عواملی است که بر هر صنعت تأثیر می گذارد. این  پنج بعد حیاتی مدل پورتر که چشم‌انداز کسب‌و‌کار رقابتی را شکل می‌دهند عبارتند از:

• میزان رقابت در بازار فعلی
• قدرت مذاکره تامین‌کنندگان
• قدرت مذاکره مشتریان
• قدرت مشتریان برای یافتن محصولات جایگزین
• تهدید تازه‌واردان به صنعت

میزان رقابت در بازار فعلی

میزان رقابت در بازار فعلی اولین مورد از پنج نیروی پورتر است که تعداد رقبای موجود و میزان تثبیت آنها در صنعت را ارزیابی می‌کند. چند رقیب دارید؟ آیا محصولات آنها بهتر از محصولات شما هستند؟ در صنایعی که رقابت شدیدی دارند، شرکت‌ها اغلب قیمت ها را پایین می‌آورند و در کمپین های بازاریابی گران قیمت سرمایه‌گذاری می‌کنند تا سهم بازار خود را افزایش دهند.

این بدان معناست که تامین کنندگان و خریداران می‌توانند به‌سرعت به سمت رقبای شما حرکت کنند. برعکس این موضوع، مشاغل در بخش‌های کمتر رقابتی از حاشیه سود راحت‌تری برخوردار هستند. به‌عنوان نمونه، در صنعت هواپیمایی رقابت شدیدی وجود دارد. بازیگران اصلی مانند امریکن ایرلاینز، دلتا ایر لاین و یونایتد ایرلاینز اغلب خود را با کاهش هزینه‌ها، بهبود تجربه مشتری و راه‌اندازی مسیرهای جدید برای جذب مسافران از رقبای خود متمایز می‌کنند.

قدرت مذاکره تامین کنندگان

مورد بعدی در پنج نیروی پورتر، قدرت تامین‌کنندگان است. تامین کنندگان مواد ضروری برای عملیات یک کسب‌و‌کار را فراهم می‌کنند. تامین‌کننده چقدر بر سود یک شرکت تاثیر می‌گذارد؟ زمانی‌که تنها تعداد کمی از تامین‌کنندگان می‌توانند محصولی را ارائه کنند، در نتیجه این توانایی را دارند که شرایط را به دیگران دیکته کنند و به کسب‌و‌کارها فشار بیاورند تا قیمت‌های بالاتر را بپذیرند.

حتی اگر شرایط نامطلوب باشد، برخی از صنایع و کسب‌و‌کارها به‌دلیل هزینه‌های پیدا کردن یک تامین‌کننده دیگر، تحت فشار قرار می‌گیرند و ناچار به پذیرش شرایط تامین‌کنندگان فعلی می‌شوند. در یک سناریوی ایده‌آل، شرکت‌ها باید بتوانند پایگاه تامین‌کنندگان خود را متنوع‌تر کنند. کسب‌و‌کارها با کاهش وابستگی خود به تامین‌کننده می‌توانند از زنجیره تامین خود محافظت کنند، هزینه ها را کنترل کنند و مزیت رقابتی خود را نیز حفظ کنند.

به عنوان مثال، صنعت خودرو  تامین‌کنندگان بسیار زیادی برای موتور، الکترونیک و لاستیک دارد. با این حال، تعداد نسبتا کمی از شرکت‌ها اجزای حیاتی مانند تراشه‌های نیمه‌رسانا را تامین می‌کنند که به آنها قدرت قابل توجهی می‌دهد.

قدرت مذاکره خریداران

قدرت مذاکره خریداران یکی دیگر از اجزای پنج نیروی پورتر است که به تأثیری که مشتریان بر یک بیزینس اعمال می‌کنند، اشاره دارد. اگر یک صنعت قدرت خرید قوی داشته باشد، مصرف‌کنندگان می توانند تقاضای قیمت‌های پایین‌تر، کیفیت بالاتر یا خدمات بهبود‌یافته‌تر را داشته باشند که بر سودآوری شرکت تأثیر می‌گذارد.

خریداران در بازاری با مشتریان کمتر و فروشندگان بیشتر قدرت خرید بیشتری دارند. در این سناریو، کسب‌وکارها (صنایع) می‌توانند خود را با فرمول‌بندی ارزش‌های پیشنهادی منحصربه‌فرد برای توجیه قیمت‌های بالاتر خود متمایز کنند. برخی از نمونه‌ها شامل برنامه‌های وفاداری، خدمات عالی به مشتریان و تجربیات جدید است.

صنعت الکترونیک نمونه قانع‌کننده ای از قدرت خریدار در چارچوب پنج نیروی پورتر ارائه می‌دهد. مصرف‌کنندگان می‌توانند به محصولات الکترونیکی مختلف، از تلفن‌های هوشمند و لپ تاپ گرفته تا ساعت‌های هوشمند و سیستم های سرگرمی خانگی دسترسی داشته باشند. مقایسه قیمت‌ها به‌آسانی  به‌صورت آنلاین قابل دسترسی است؛ بنابراین یافتن بهترین معاملات و تخفیف‌ها برای خریداران بسیار راحت می‌شود.

به عنوان مثال، شرکت هایی مانند اپل به مصرف‌کنندگان اجازه می‌دهند دستگاه‌های خود را با ویژگی‌ها، رنگ‌ها و لوازم جانبی مختلف سفارشی‌ و منحصربفرد کنند. آنها به‌طور مداوم محصولات خود را با ویژگی‌های جدید ارتقا می‌دهند؛ زیرا پیدا کردن برندهای دیگر یا محصولات جایگزین برای مشتریان آسان است.

قدرت مشتریان برای یافتن محصولات جایگزین

تهدید جایگزینی توسط مشتریان یکی دیگر از اجزای پنج نیروی پورتر است و به این احتمال اشاره دارد که خریداران ممکن است به محصول یا خدمات دیگری روی آورند. هنگامی که تهدیدات جایگزینی بالا باشد، کسب‌و‌کارها در برابر تغییرات ناگهانی در ترجیحات مصرف‌کننده آسیب‌پذیر هستند.

یک مثال قابل توجه از تهدید یافتن محصولات جایگزین (که یکی از موارد مهم در پنج نیروی پورتر به‌شمار می‌آید) در صنعت نوشیدنی رخ می‌دهد. مصرف‌کنندگان می‌توانند نوشیدنی‌های زیادی از جمله نوشابه‌های گازدار، بطری آب، آب میوه ها، نوشیدنی‌های انرژی زا، قهوه، چای و نوشیدنی‌های دیگر را انتخاب کنند. به همین دلیل است که شرکت‌های نوشیدنی باید بازارهای خاص را کشف کنند، طعم‌های محدود را معرفی کنند و بسته‌بندی خود را تغییر دهند تا بتوانند نسبت به دیگر رقبا متمایز باشند.

تهدید تازه‌واردان به صنعت

آخرین مورد از پنج نیروی پورتر، تهدید تازه واردان به صنعت و به‌عبارتی ورود رقبای جدید به بازار است. تهدید تازه واردها شامل ارزیابی موانع ورود به یک صنعت است. موانع زیادی مانند هزینه‌های سرمایه اولیه بالا و مجموعه کوچکی از تامین‌کنندگان می‌تواند رقبای جدید را از موفقیت اولیه باز دارد. به عنوان مثال، یک شرکت از قبل تاسیس شده با منابع قابل‌توجه می تواند قیمت‌ها را کاهش دهد تا مزیت رقابتی خود را نسبت به شرکت‌های تازه تاسیس حفظ کند. با این حال، رقبای جدید به‌راحتی می‌توانند موقعیت کسب‌و‌کار شما را تضعیف کنند و به سرعت وضعیت موجود در صنعت شما را مختل کنند.

مزایای پنج نیروی پورتر

نیروهای پنج‌گانه پورتر (پنج نیروی پورتر) منبعی ضروری برای کسب‌وکارهایی هستند که به دنبال رشد پایدار و مزیت رقابتی هستند. در ادامه برخی از مزایای کلیدی مدل پورتر آورده شده است:

• تجزیه و تحلیل کل نگر: پنج نیروی پورتر یک نمای کلی از چشم‌انداز رقابتی شما ارائه می‌دهد؛ در نتیجه سازمان‌ها می‌توانند منابع خود را بهتر تخصیص داده و بر اساس عوامل متعدد موجود در محیط تصمیم‌گیری کنند.
• بینش استراتژیک: پنج نیروی پورتر به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد درباره موقعیت خود در صنعت و رقبای فعلی به طور انتقادی فکر کنند. به این ترتیب آنها می‌توانند آگاهانه‌تر تصمیم بگیرند.
• کاهش ریسک: با شناسایی تهدیدهای بالقوه، شرکت‌ها می‌توانند چالش‌ها را زودتر از موعد برطرف کنند. به عنوان مثال، با ارائه یک پیشنهاد با ارزش منحصر به فرد، باعث ماندگاری مصرف کنندگان و مشتریان خود می‌شوند.
• شناسایی فرصت: یکی از مزایای دیگر پنج نیروی پورتر، شناسایی فرصت‌ها است. شناخت شکاف‌های صنعت و نیازهای برآورده نشده می‌تواند به کسب‌وکارها و صنایع گوناگون کمک کند تا خود را متمایز کنند یا راه‌حل‌های نوآورانه‌ای را توسعه دهند.
• پایداری بلندمدت: وقتی دری استراتژی‌های خود، نیروهای پنج‌گانه پورتر را در نظر می‌گیرید، احتمال بیشتری وجود دارد که در برابر نوسانات بازار مقاومت کنید.

معایب پنج نیروی پورتر

هرچند پنج نیروی پورتر یک چارچوب قوی را به صنعت‌ها و کسب‌و‌کارهای مختلف ارائه می‌دهد اما با محدودیت‌هایی نیز همراه است. در زیر به برخی از معایب مدل پورتر اشاره می‌کنیم:

• ساده سازی بیش از حد: پنج نیروی پورتر، پویایی‌های پیچیده بازار را بیش از حد ساده می‌کند و در ارزیابی «چرایی» برخی از مشاهدات ناکام است. در نتیجه، به‌راحتی می توان از نکات ظریف کسب‌و‌کار غافل شد.
• تحلیل استراتژیک نادرست: این چارچوب باید ماهیت پویای صنایع و بازارها را نیز در نظر بگیرد. کسب‌و‌کارها ممکن است رقابت خود را در شرایط گسترده یا محدود ارزیابی کنند، در‌حالی‌که تغییر مرزها را در نظر نمی‌گیرند.
• نگاه به عقب: پنج نیروی پورتر یک نمای کلی از هر صنعت را بر اساس گذشته آن ارائه می‌دهد که برای تجزیه و تحلیل کوتاه‌مدت بسیار ایده‌آل است. با این حال، عواملی از جمله جهانی شدن و پیشرفت‌های سریع فناوری می‌تواند باعث نادرست بودن تحلیل‌های این مدل شود.
• نیاز به درک هدف چارچوب پنج نیروی پورتر: این چارچوب می‌تواند به شما در تجزیه و تحلیل یک صنعت برای ایجاد یک استراتژی تجاری کمک کند؛ اما برای تجزیه و تحلیل یک شرکت یا تعیین جذابیت یک صنعت کارایی ندارد

مدل پنج نیروی پورتر چگونه در بخش هوش مصنوعی کاربرد دارد؟

با استفاده از این مدل، ما با نگاه کردن به رقابت فعلی موجود در بازار شروع می کنیم. بخش هوش مصنوعی با رقابت زیاد با بازیگران کلیدی از غول‌های فناوری گرفته تا استارتاپ های کوچک هر روز در حال پیشرفت است. پیشرفت های سریع به این معنی است که شرکت‌ها برای حفظ ارتباطات خود باید به سرعت حرکت کنند. سپس باید قدرت تامین‌کنندگان مجموعه‌های داده و سخت‌افزار تخصصی را بسنجید، که از قدرت کافی برخوردار باشند، زیرا شرکت‌های هوش مصنوعی به شدت به این منابع متکی هستند.

با حرکت به سمت مصرف‌کنندگان، باید نیازهای مصرف‌کنندگان و مشتریان را بررسی کنیم و اینکه آیا شرکت‌های بزرگ‌تر می‌توانند شرکت‌های هوش مصنوعی را مجبور به مذاکره در مورد خدمات و قیمت‌های بهتر برای آنها کنند؟

حوزه هوش مصنوعی افراد جدید زیادی را جذب کرده است، اما موانع قابل‌توجهی، از جمله هزینه های بالای تحقیق و توسعه اولیه برای ورود وجود دارد. در نهایت، تهدید رقبای جدی و امکان جایگزینی، بستگی به این دارد که یک شرکت می خواهد با فناوری مبتنی بر هوش مصنوعی کار  خود را انجام دهد یا خیر. هر چه وظایفی که به هوش مصنوعی داده می شود پیچیده تر باشد، به احتمال زیاد کالاها و خدمات دیگر نمی توانند جایگزین آن شوند.

پنج نیروی پورتر چه تفاوتی با تحلیل SWOT دارد؟

هر دو آنها ابزار برنامه‌ریزی استراتژیک هستند، اما اهداف متفاوتی را دنبال می کنند. مدل پنج نیروی پورتر، محیط رقابتی یک صنعت را تجزیه و تحلیل می‌کند و به شدت آن و قدرت چانه زنی تامین کنندگان و مشتریان نگاه می کند. درحالی‌که، تجزیه و تحلیل SWOT گسترده‌تر است و نقاط قوت و ضعف داخلی یک شرکت و همچنین فرصت ها و تهدیدهای خارجی آن را ارزیابی می‌کند.

SWOT می‌تواند با مشخص کردن مناطقی که شرکت در آن برتری دارد و با موانعی روبرو می‌شود، به برنامه‌ریزی استراتژیک کمک کند و به همسویی استراتژی شرکت با منابع داخلی و چشم‌اندازهای آن در بازار کمک کند و در عین حال آسیب‌پذیری‌ها و چالش‌های خارجی را نیز کاهش دهد.

۵ نیروی پورتر چگونه می‌توانند به تأثیرات جهانی شدن بر صنعت بپردازند؟

مدل پورتر برای تحلیل اینکه چگونه جهانی شدن بر رقابت صنعتی تأثیر می گذارد، استفاده شده است. به عنوان مثال، جهانی شدن موانع ورود به صنایع خاص را کاهش می‌دهد و خطر ورود تازه واردان از مناطق مختلف را تشدید می‌کند. این مدل همچنین می‌تواند مجموعه جایگزین‌های بالقوه را گسترش دهد و دینامیک قدرت را با تامین‌کنندگان و مشتریان در سراسر جهان تغییر دهد. البته لازم به ذکر است که در حالی که پورتر و دیگران این تجزیه و تحلیل را برای صنایعی که دهه‌ها پیش با رقابت جهانی مواجه بودند انجام می‌دادند، هنوز هم برای بخش‌هایی که در دهه 2020 تحت این فرآیند قرار می‌گیرند، قابل استفاده است. در این نوشته با پنج نیروی پورتر و مزایا و معایب آن آشنا شدید. امیدواریم از این مطلب بهره برده باشید. منتظر شنیدن نظرات شما در بخش دیدگاه‌ها هستیم.

منابع:

https://www.forbes.com/advisor/business/porters-five-forces/

https://www.investopedia.com/terms/p/porter.asp