برای درک مفهوم پایه مالیاتی باید ابتدا با تعریف مالیات آشنا باشید. مالیات، به هزینه‌ای می‌گویند که توسط اشخاص حقیقی و حقوقی به‌منظور تامین هزینه‌های گوناگون عمومی و دولتی به دولت پرداخته می‌شود. در تعریفی دقیق‌تر، مالیات قسمتی از درآمد و ثروت افراد جامعه است که برای حفظ منافع اقتصادی، سیاسی و  اجتماعی باید به دولت بپردازیم. پایه مالیاتی یکی از مهم‌ترین مفاهیمی است که آشنایی با آن برای مدیران کسب‌و‌کارها لازم است. در این مقاله از وبلاگ تخصصی اکوبا می‌خواهیم به تعریف پایه مالیاتی و دلایل اهمیت آن در اقتصاد بپردازیم. با ما همراه باشید.

مفهوم پایه مالیاتی

ساده‌ترین تعریفی که می‌توان برای پایه مالیاتی ارائه داد به شرح زیر است:

«پایه مالیاتی یعنی هرچه که بتوان بر آن، نرخ مالیات را اعمال کرد.»

با توجه به این تعریف در کشور ما پایه مالیاتی را به سه بخش تقسیم‌بندی می‌کنند:

• دارایی: مانند مالیات ارث، مالیات املاک، مالیات نقل و انتقال
• درآمد: مانند درآمد شرکت‌ها، حقوق و دستمزد، درآمد مشاغل
• مصرف: مالیات بر ارزش افزوده

دسته آخر یعنی مالیات بر ارزش افزوده به معنای یکی از انواع مالیات‌هایی است که برای کم کردن فشار اقتصادی قشر ضعیف جامعه روی کالاها و محصولاتی مانند برنج، روغن، دارو، شکر، آرد، کاغذ، خدمات آموزشی، حمل و نقل، مطبوعات، لولزم مصرفی درمانی و … اعمال می‌شود؛ یعنی دولت برای این قبیل کالاها پایه مالیاتی در نظر می‌گیرد و آنها را به‌صورت نرخ ثابت اعمال می‌کند.

هر فردی که در کشور ما به کاری اشتغال دارد و درآمدی را کسب می‌کند، موظف به پرداخت مالیات است. در واقع دولت بر موارد زیادی مالیات را اعمال و آن را از افراد اخذ می‌کند. برای مثال اگر در شرکتی مشغول به کار هستید و از آنجا حقوق خود را دریافت می‌کنید، روی حقوق شما مالیات اعمال می‌شود. یا اگر کسب و کاری دارید که با آن به کسب درآمد می‌پردازید، باید مالیات درآمد خود را به دولت پرداخت کنید. به دو مورد مثال بالا و همچنین موارد دیگری که مالیات روی آنها اعمال می‌شود، پایه مالیاتی می‌گویند؛ یعنی ضرایب مالیاتی روی این پایه‌ها اعمال شده و میزان مالیات محاسبه می‌شود.

از آنجایی‌که پایه مالیاتی یکی از موارد درآمدزا و بسیار مهم برای دولت شناخته می‌شود، هرچه تعداد پایه‌های مالیاتی بیشتر باشد در نتیجه درآمد دولت و میزان مالیات‌های دریافت شده از اشخاص حقیقی و حقوقی نیز افزایش پیدا می‌کند. در تعریفی کلی، منظور از پایه مالیاتی، آیتم‌ها و مورادی هستند که ضرایب مالیاتی را روی آنها اعمال می‌کنند و با توجه به آنها میزان مالیات محاسبه می‌شود. یکی از راه‌هایی که دولت‌ها از آن برای بالابردن میزان درآمد خود استفاده می‌کند، افزیش پایه مالیاتی است. هر پایه مالیاتی جدید در واقع، آیتمی است که دولت می‌تواند نسبت به کسب درآمد و تراکنش‌های انجام شده در آن مورد، مالیات دریافت کند.

 اهمیت پایه مالیاتی

پایه مالیاتی از اهمیت ویژه‌ای برای دولت برخوردار است که در زیر به مهم‌ترین دلایل حساس بودن پایه مالیاتی و تاثیر آن بر اقتصاد می‌پردازیم:

• افزایش درآمد دولت.
• اصلاح ساختار مالیاتی در کشور
• جلوگیری از دلالی و سودجویی( برای مثال می‌توان به تعریفپایه مالیاتی مسکن برای خانه‌های خالی اشاره کرد.)
• شفافیت هرچه بیشتر معاملات اقتصادی

 انواع پایه مالیاتی

شاید برای شما این سوال پیش بیاید که در کشور ما به‌طور کلی چند نوع پایه مالیاتی وجود دارد؟ طبق تعاریف ارائه‌شده توسط سازمان امور مالیاتی کشور ۵ نوع پایه مالیاتی در ایران وجود دارد که به شرح زیر هستند:

• دارایی: این مورد شامل اعمال مالیات بر دارایی‌هایی همچون املاک، مستغلات، ارث و همچنین مالیات بر نقل و انتقال می‌شود و ضرایب مالیاتی بر دارایی‌های هر فرد اعم از ارث، املاک و … قابل اعمال هستند.
• درآمد: این مورد شامل مالیات بر درآمد شرکت‌ها، مشاغل، مالیات بر حقوق و اصناف می‌شود. در مورد این نوع پایه مالیاتی، مالیات پایه بر مبنای حقوق و میزان درآمد متفاوت است.
• کالاها و خدمات مصرفی: این مورد نیز همان‌طور که در تعریف پایه مالیاتی گفته شد، شامل مالیات بر کالاهای مصرفی مانند برنج، شکر، روغن و … است که به‌طور کلی تحت عنوان مالیات بر ارزش افزوده شناخته می‌شود و مشتری نهایی باید آن را بپردازد.
• عایدی سرمایه: این مالیات به نوعی گفته می‌شود که به معنای مالیات اعمال شده به تفاوت ارزش خرید و فروش دارایی‌های سرمایه‌ای است.
• مالیات بر سود سپرده های بانکی: این مورد که پنجمین نوع پایه مالیاتی در ایران شناخته می‌شود، به مالیات اعمال شده بر سود حاصل از سپرده‌های بانکی دلالت دارد.

پایه مالیاتی جدید چیست؟

علاوه‌بر ۳ نوع پایه مالیاتی اصلی (دارایی، درآمد، کالاها و خدمات مصرفی) که در قسمت اول بررسی شد، در چند سال اخیر پایه‌های مالیاتی دیگری نیز توسط دولت تعریف شده‌اند. مالیات بر جمع درآمد، مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر سود سپرده‌های بانکی سه مورد از پایه‌های مالیاتی جدید تعیین‌شده توسط دولت هستند. لازم به ذکر است که برای پیشگیری از فرار مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی، اخذ کد مالیاتی برای تمامی کسانی که از درگاه پرداخت الکترونیکی یا کارت‌خوان استفاده می‌کنند، توسط دولت ضروری اعلام شده‌است و تمام این افراد موظف به دریافت کد مالیاتی هستند.

یک مثال برای مالیات عایدی بر سرمایه، مالیات طلا است. مالیات خودرو و مسکن و … نیز جزء مواردی هستند که اخیرا مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در حال تدوین و اجرایی شدن توسط دولت هستند. البته لازم به ذکر است که این نوع مالیات‌ها هم اکنون در ۱۹۰ کشور جهان تعریف شده هستند و در کشور ما نیز به‌منظور بالابردن درآمد دولت و مبارزه با سودجویان بازار ملک، ارز، سکه و خودرو در حال اجرایی شدن هستند.

پایه مالیاتی چه تاثیری در سیاست اقتصادی کشور دارد؟

در طول تاریخ همواره مالیات یکی از روش‌های کسب درآمد توسط دولت بوده است. دولت با دریافت مالیات از افراد، از آن برای تامین رفاه اجتماعی در جامعه استفاده می‌کند. با توجه به اهمیت و ضرورت دریافت مالیات در موعدهای مقرر شده و از تمامی مشمولین مالیاتی، دولت برای اصلاح ساختار نظام مالیاتی و همچنین افزایش درآمد حاصل از مالیات خود، پایه مالیاتی را تعیین کرده‌است و طبق این پایه، مالیات را از شهروندان دریافت می‌کند. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت پایه مالیاتی در کشور ما، کم کردن میزان وابستگی دولت به درآمدهای نفتی و کاهش میزان فشار بر مشمولین مالیات است.

البته دقت داشته باشید که تنها شرکت‌ها و کارفرماها (اشخاص حقوقی) موظف به پرداخت مالیات نیستند، بلکه اشخاص حقیقی دارای درآمد نیز باید مالیات بر درآمد خود را به دولت بپردازند. در مورد اشخاص حقیقی، مواردی مانند حق سنوات یا پاداش کار کارمندان، مشمول پرداخت مالیات نیستند.

نحوه تعیین پایه مالیاتی توسط دولت

در هر دسته از مشاغل، از پایه مالیاتی برای تعیین درآمد مشمولین مالیات با توجه به موقعیت شغلی آنها استفاده می‌شود. برای درک بهتر این موضوع باید به توضیح مالیات علی‌الراس بپردازیم؛ علی‌‌الراس نوعی مالیات است که با توجه به اسناد و مدارک محاسبه می‌شود و ملاک اعمال ضریب مالیاتی برای محاسبه درآمد مشمولین است. در واقع چون معین کردن هزینه‌های مودی در شیوه محاسبه‌ای علی‌الراس امکان‌پذیر نیست، از ضرایب مالیاتی برای محاسبه استفاده می‌شود. با توجه به این موضوع، از موارد زیر برای مشخص کردن درآمد مشمولین مالیات استفاده می‌کنند:

• خرید سالانه
• فروش سالانه
• درآمد ناویژه
• میزان تولید کارخانه‌جات
• جمع مبالغ دریافتی بابت حق‌التحریر، حق‌الزحمه و باطل کردن تمبر برای دفاتر رسمی

البته علاوه‌بر عوامل بالا، کمیسیون مربوطه (کمیسیون تعیین ضرایب به‌منظور محاسبه درآمد مشمولین مالیاتی) چند عامل دیگر را نیز برای مشخص کردن میزان درآمد در نظر می‌گیرد. ضرایب مالیاتی به عنوان منابع اصلی تعیین نرخ مالیات شناخته می‌شوند.

پیشنهاد مطالعه: اظهارنامه مالیاتی چیست؟

ضرایب مالیاتی چگونه تعیین می‌شوند؟

برای تعیین میزان مالیات، پایه مالیاتی در اعدادی خاص ضرب می‌شود که به این اعداد ضرایب مالیاتی می‌گویند. با توجه به اینکه پایه مالیاتی چه موردی باشد، نحوه محاسبه مالیات متفاوت است. برای مثال در محاسبه مالیات بر درآمد مشاغل، باید نرخ‌های ۱۵ تا ۲۵ درصد را به‌صورت پلکانی ضرب کنند.

هر سال برای تعیین ضرایب مالیاتی جلسه‌ای با حضور نماینده بانک مرکزی، نمایندگان سازمان امور مالیاتی کشور، نماینده اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و نماینده شورای مرکزی اصناف نظام پزشکی برای مشاغل این حوزه تشکیل می‌شود. در این جلسه ضرایب مالیاتی با توجه به شرایط اقتصادی کشور و اوضاع اقتصادی معاملات در مورد مودیان گوناگون مالیاتی و براساس نوع شغل آنها معین می‌شود. بعد از اتمام این جلسه و تصمیم‌گیری، نتیجه نهایی در اختیار سازمان امور مالیاتی کشور قرار می‌گیرد.

در مرحله بعدی سازمان مالیاتی با توجه به تصمیم‌های اخذ شده در این جلسه سالانه، جدول ضرایب مالیاتی را تدوین و به تمامی مشاغل ابلاغ می‌کند. با توجه به این توضیحات ضرایب مالیاتی در کشور ما بر اساس بخشنامه‌ها و تصمیمات سازمان امور مالیاتی ایران تعیین و ابلاغ می‌شوند.

پایه مالیاتی؛ یکی از مهم‌ترین مفاهیم برای دولت و مشمولین مالیات

در نوشته بالا در مورد مفهوم و معنی پایه مالیاتی، انواع آن و همچنین دلایل اهمیت و حساسیت آن برای دولت صحبت کردیم. مبحث مالیات یکی از مباحث پیچیده در جهان و همچنین در کشور ما است و جزئیات فراوانی نیز دارد که آشنایی با هرکدام از آنها برای صاحبین کسب‌و‌کارها ضروری و لازم است. چراکه هرگونه اشتباه و ایراد در محاسبه مالیات یا دیرکرد در موعد پرداخت آن می‌تواند منجر به جریمه‌های مالیاتی سنگین برای اشخاص حقیقی و حقوقی شود. آژانس توسعه کسب و کار اکوبا آماده است تا شما را در تمامی بخش‌های کسب‌و‌کارتان همراهی کند. برای مشاوره با متخصصین اکوبا می‌توانید از بخش تماس با ما استفاده کنید یا سوالات خود را در انتهای این نوشته از کارشناسان ما بپرسید تا در اسرع وقت پاسخگوی شما باشیم. امیدواریم از این نوشته بهره برده باشید.