تقریبا تمام ما به‌طور روزانه در حال پرداخت مالیات هستیم؛ اما چقدر با تعریف مالیات به‌صورت دقیق آشنایی داریم؟ در تمام دنیا، بخشی از درآمد دولت‌ها از طریق دریافت مالیات از افراد جامعه کسب می‌شود و مالیات یکی از مهم‌ترین منابع درآمد دولت‌ها است. مالیات انواع گوناگونی دارد و هر کشور قوانین مالیاتی مختص به خود را تنظیم و تدوین کرده‌است. در کشور ما به‌طور کلی مالیات به دو دسته با نام‌های مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم بخش‌بندی می‌شود. هر کدام از این دو نوع خود دربرگیرنده چند زیرشاخه هستند. در این مقاله از وبلاگ آژانس توسعه کسب و کار اکوبا می‌خواهیم در مورد اینکه مالیات چیست و انواع مالیات صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
مالیات چیست؟
جوابی دقیق و ساده برای پاسخ به پرسش «مالیات چیست» به این صورت است که: مالیات نوعی هزینه اجتماعی شمرده می‌شود که گروه‌های گوناگون اشخاص و موسسه‌ها و کسب‌و‌کارهای هر کشور در راستای بهره‌برداری از امکانات و منابع، موظف و مکلف به پرداخت آن هستند؛ به بیانی دیگر پرداخت مالیات توسط بیزینس‌ها و اشخاص حقیقی، به این دلیل انجام می‌شود که توانایی جایگزینی امکانات و منابع توسط دولت فراهم شود. مالیات را می‌توان انتقال بخشی از درآمد‌های افراد جامعه و بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی کسب‌و‌کارها به دولت تعریف کرد؛ با این توضیح که بستر، ابزار و امکانات کسب درآمد و سود‌ها را دولت برای افراد و بیزینس‌ها فراهم ساخته است.
لازم به ذکر است که در تمام کشورهای جهان، مالیات یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مباحث اقتصادی محسوب می‌شود و قوانین مشخص و دقیقی در مورد آن به وجود آمده است؛ در ماده ۵۱ قانون اساسی کشور ما نیز به بحث مالیات اشاره شده است. در ادامه این نوشته به بررسی انواع مالیات براساس قوانین کشور ایران می‌پردازیم.
انواع مالیات در ایران؛ مالیات مستقیم و غیرمستقیم
در مباحث آموزشی و تعریف مالیات، انواع آن در کشور ما ایران به دو دسته مالیاتهای مستقیم و مالیاتهای غیرمستقیم بخش‌بندی می‌شوند. هر کدام از این دو نوع، به زیرشاخه‌های گوناگونی تقسیم می‌شوند. مالیاتهای مستقیم در دسته مالیات بر ثروت-درآمد قرار دارند که شهروندان بر اساس میزان ثروت-درآمد خود آن را محاسبه و در مهلت‌های تعیین‌شده به دولت پرداخت می‌کنند.
نوع دیگر مالیات یعنی مالیات غیرمستقیم، همان‌طور که از نام آن نیز مشخص است، به‌صورت غیرمستقیم توسط دولت از افراد گوناگون دریافت می‌شود. در واقع، مالیات غیرمستقیم روی قیمت نهایی تمامی خدمات و کالاها محاسبه می‌شود. در ادامه این نوشته انواع مالیات مستقیم و غیرمستقیم را به‌طور دقیق و با جزئیات کامل بررسی می‌کنیم تا درک بهتر و دقیق‌تری از تعریف مالیات و انواع آن به‌دست آورید.
مالیات مستقیم چیست؟
مالیات مستقیم براساس یک تقسیم‌بندی کلی به دو قسمت مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی بخش‌بندی می‌شود. هریک از این دو مورد نیز زیرشاخه‌هایی دارند که در ادامه به بررسی کامل آنها می‌پردازیم. قبل از آن باید به این نکته نیز اشاره کنیم که مشمولان پرداخت مالیات مستقیم به دولت باید در مهلت تعیین‌شده نسبت به ارسال اظهارنامه مالیاتی به سازمان امور مالیاتی کشور و پرداخت میزان مالیات مشخص‌شده اقدام کنند؛ زیرا در غیر این صورت مشمول پرداخت جریمه‌های مالیاتی به دولت می‌شوند.
مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد یکی از انواع مالیات مستقیم شناخته می‌شود. به بیان ساده، تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که در کشور ایران به کسب درآمد مشغول هستند، باید قسمتی از درآمد خود را به‌عنوان مالیات به دولت پرداخت کنند. در ادامه توضیح می‌دهیم که انواع این مالیات چیست.
- مالیات بر درآمد مشاغل: دسته اول از انواع مالیات بر درآمد، مالیات بر درآمد مشاغل است. صاحبان مشاغل و کسب‌و‌کارها یعنی کسانی که به فعالیت اقتصادی در ایران مشغول هستند، مشمول پرداخت این نوع مالیات بر درآمد هستند. در مورد این نوع مالیات ماده ۹۳ قانون مالیاتهای مستقیم تأکید می‌کند: «درآمدی که شخص حقیقی از راه اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل‌های این قانون در ایران کسب می‌کند، بعد از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون، مشمول مالیات بر درآمد مشاغل می‌شود.»
- مالیات بر درآمد املاک: نوع بعدی مالیات بر درآمد، مالیات بر درآمد املاک است. مالیات بر املاک و مستغلات را می‌توان در ۳ دسته تقسیم‌بندی کرد. دسته اول مالیات بر اجاره املاک و مستغلات، دسته دوم مالیات بر نقل و انتقال املاک و دسته آخر شامل مالیات بر مستغلات خالی از سکنه هستند. با استناد به ماده ۵۲ قانون مالیاتهای مستقیم این نوع مالیات این‌گونه تعریف می‌شود: «درآمد شخص حقیقی یا حقوقی ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به املاک واقع در کشور ایران پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر عملکرد املاک هستند.»
- مالیات بر درآمد اتفاقی: نوع بعدی از مالیات بر درآمد، مالیات بر درآمد اتفاقی است. در تعریف مالیات بر درآمد اتفاقی باید بگوییم درآمد نقدی یا غیرنقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به‌صورت بلاعوض یا از طریق معاملات محاباتی یا به‌عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل کسب کند، مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی خواهد بود.
- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی: جمع درآمد کسب‌و‌کارها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران کسب می‌شود، پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیر معاف و کسر معافیت‌های مقرر به استثنای مواردی که طبق مقررات قانون مذکور دارای نرخ جداگانه‌ای هستند، مشمول مالیات بر درآمد به نرخ ۲۵ درصد می‌شوند.
نکته: به ازای هر ۱۰ درصد افزایش درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص حقوقی نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال قبل آنها، ۱ واحد درصد و حداکثر تا ۵ واحد درصد از نرخ‌های مذکور کاهش پیدا می‌کند. شرط برخوردار شدن از این تخفیف، تسویه بدهی مالیاتی سال پیش و ارائه اظهارنامه مالیاتی مربوط به امسال در مهلت تعیین‌شده توسط سازمان امور مالیاتی کشور است.
مالیات بر دارایی
یکی دیگر از انواع مالیات مستقیم، مالیات بر دارایی است. این نوع مالیات که با توجه به میزان ثروت مودیان مالیاتی محاسبه می‌شود، شامل ۲ زیرمجوعه زیر است:
- مالیات بر ارث: هرگاه بعد از فوت یک شخص، اموالی از او باقی بماند به شرح مذکور در ماده ۱۷ قانون مالیاتهای مستقیم، آن اموال مشمول مالیات خواهند بود.
- مالیات حق تمبر: مالیات حق تمبر مالیاتی است که از طریق الصاق و ابطال تمبر بر اسناد، اوراق و مدارک برای رسمیت بخشیدن یا لازم الاجرا کردن آنها، به مودیان مالیاتی تعلق می‌گیرد و باید آن را به دولت پرداخت کنند.
نکته: مبالغ مالیات حق تمبر از طریق فیش مالیاتی که توسط مسئول مربوطه در اتحادیه در اختیار مشمولین قرار داده می‌شود، باید به حساب خزانه دولت در یکی از شعبه‌های بانک ملی واریز شود.
مالیات غیرمستقیم چیست؟
مالیات غیرمستقیم دارای دو زیرمجموعه اصلی و چند زیرمجموعه فرعی است. دو بخش اصلی مالیات غیرمستقیم شامل مالیات بر واردات و مالیات بر مصرف و فروش هستند. مالیات بر واردات شامل حقوق و عوارض گمرکی، سود بازرگانی و عوارض واردات خودرو است. مالیات بر مصرف و فروش نیز نوع دیگری از مالیات غیرمستقیم است که شامل مالیات فرآورده‌های نفتی، مالیات نقل و انتقال خودرو، مالیات تولید الکل طبی و بهداشتی، مالیات فروش سیگار و مالیات بر ارزش افزوده می‌شود. مالیات غیرمستقیم روی قیمت نهایی خدمات و کالاها محاسبه شده و از تمام افراد جامعه دریافت می‌شود.
چه کسانی باید مالیات پرداخت کنند؟
بعد از تعریف مالیات و انواع آن در این بخش می‌خواهیم در مورد افرادی که مشمول پرداخت مالیات به دولت هستند، صحبت کنیم. اشخاص حقیقی و حقوقی که به کسب درآمد در کشور ایران مشغول هستند، مشمول پرداخت مالیات به دولت هستند. به‌طور کلی، براساس ماده ۱ قانون مالیاتهای مستقیم، افراد زیر مشمول پرداخت مالیات هستند:
- تمام اشخاص حقیقی یا حقوقی که در کشور ایران دارای اموال یا املاکی هستند.
- تمام اشخاص حقیقی مقیم ایران که در کشور یا خارج از کشور به کسب درآمد مشغول هستند.
- تمام اشخاص حقیقی ایرانی که مقیم خارج از ایران هستند و در ایران درآمد کسب می‌کنند.
- تمام اشخاص حقوقی ایرانی (شرکت‌ها، موسسه‌ها، نهادها، سازمان‌ها و سایر اشخاص حقوقی) که در ایران یا خارج از ایران مشغول کسب درآمد هستند.
- هر شخص خارجی غیرایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) که در ایران به کسب درآمد مشغول است یا به‌واسطه خدمات، واگذاری امتیازات یا دیگر حقوق خود مانند دادن تعلیمات و کمک‌های فنی یا واگذاری فیلم‌های سینمایی در کشور ایران به کسب درآمد می‌پردازد.
نکته: اشخاص مشمول پرداخت مالیات باید اطلاعات کاملی درباره قانون سامانه مودیان داشته باشند تا در موعد مقرر نسبت به ارسال اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیاتهای مربوطه اقدام کنند.
چه کسانی معاف از مالیات هستند؟
برخلاف بخشی از اشخاص حقیقی و حقوقی که موظف به پرداخت مالیات هستند، برخی از افراد از پرداخت مالیات به دولت معاف شده‌اند. معافیت مالیاتی را به‌نوعی می‌توان خروج قانونی از پرداخت مالیات به‌طور موقت نیز تعریف کرد؛ این امر در راستای سیاست‌های حمایتی دولت از مردم جامعه انجام می‌شود. طبق ماده ۲ قانون مالیاتهای مستقیم، افراد زیر معاف از پرداخت مالیات شناخته شده‌اند:
- وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی
- دستگاه‌هایی که بودجه آنها به وسیله دولت تامین می‌شود.
- شهرداری‌ها و دهیاری‌ها
- بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از نهادهای حکومتی و رهبری
با توجه به قانون‌های تعیین شده توسط سازمان امور مالیاتی، پرداخت نکردن مالیات توسط این دسته از افراد کاملا قانونی است، اما افراد مشمول پرداخت مالیات در صورت پرداخت نکردن مبلغ مالیات تعیین‌شده به دولت، مرتکب فرار مالیاتی و به‌دنبال آن مشمول جریمه‌های مالیاتی می‌شوند.
مالیات بر درآمد کشاورزی
در مورد مالیات بر درآمد کشاورزی احتمالا می‌دانید که فعالیت‌های کشاورزی طبق قوانین مالیاتی کشور ما از مالیات معاف استگ ماده ۸۱ درباره این معافیت مالیاتی می‌گوید: «درآمد حاصل از تمامی فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی، زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغان داری، احیای مراتع و جنگل‌ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف هستند. دولت موظف است مطالعات و بررسی‌های لازم را در زمینه تمامی فعالیت‌های کشاورزی و آن رشته از فعالیت‌های مزبور که ادامه معافیت آنها ضرورت داشته باشد، انجام داده و لایحه مربوط را حداکثر تا آخر برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.»
جریمه‌های مالیاتی؛ عواقب عدم پرداخت مالیات
براساس قوانین مالیاتی ایران که توسط سازمان امور مالیاتی و دولت وضع شده‌اند، پرداخت مالیات تعیین شده توسط مودیان مالیاتی کاملا اجباری است و عدم پرداخت مالیات مجازات و جرایمی را در پی دارد. جرایم مالیاتی باتوجه به نوع تخلف ممکن است شامل پرداخت جریمه، محرومیت از معافیت و بخشودگی، حبس، ممنوع‌الخروج شدن و موارد دیگر باشد. به‌عنوان نمونه اگر مودیان مالیاتی در مهلت تعیین‌شده نسبت به ارسال اظهارنامه اقدام نکنند یا درآمد واقعی و دقیق خود را پنهان کنند، مشمول پرداخت جریمه به مقدار ۳۰ درصد از مبلغ مالیات معین‌شده می‌شوند.
تنظیم دفاتر قانونی و تسلیم اظهارنامه مالیاتی
یکی از وظایف اصلی و مهم مودیان مالیاتی، تهیه و تنظیم دفاتر قانونی (روزنامه و کل) و ارسال آن برای اداره دارایی محل فعالیت است. زیرا این دفاتر باید برای رسیدگی به اظهارنامه مالیاتی کسب‌و‌کارها توسط کارشناسان بررسی شوند. مودیان مالیاتی برای نوشتن دفاتر قانونی باید الزامات و نکات مشخص‌شده‌ای را رعایت کنند. همچنین تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول پرداخت مالیات به دولت باید اظهارنامه‌های مالیاتی خود را در موعد تعیین‌شده به اداره مالیات ارسال کنند. درحال‌حاضر با استفاده از خدمات سامانه مودیان، شما می‌توانید اظهارنامه مالیاتی خود را با سهولت کامل و در یک سامانه متمرکز انجام دهید.
نرخ مالیاتی چیست؟
یکی از پرسش‌های پرتکرار اشخاص حقیقی و حقوقی در مورد نرخ مالیات مطرح می‌شود؛ اما نرخ مالیات چیست؟ نرخ مالیات توسط قانون و دولت تعیین می‌شود. نرخ مالیات در کشور ایران در واقع مبلغی است که هر کسب‌و‌کار یا فرد باید نسبت به پرداخت آن در زمان معین‌شده اقدام کند. نرخ مالیات باتوجه به اطلاعات و جزئیات مفصلی مشخص می‌شود و نمی توان مبلغ ثابتی برای آن در نظر گرفت. در صورتی که نظام مالیاتی حاکم، نظام مالیاتی کارآمدی باشد، انواع مالیات کاملا مطابق با توانایی حقیقی مالیات‌دهندگان مشخص می‌شوند تا پرداخت مالیات به عاملی برای ورشکسته شدن یک بیزینس منجر نشود. در یک نظام مالیاتی کارآمد نرخ مالیاتی که برای افراد غنی تعیین می‌شود باید بالاتر از نرخ مالیاتی باشد که برای اقشار کم درآمد در نظر می‌گیرند.
تأثیر مالیات بر توسعه اقتصادی و عدالت اجتماعی
در بحث‌های اقتصادی و اجتماعی، بررسی تعریف مالیات به عنوان ابزاری برای تأمین منابع دولتی و ایجاد عدالت در توزیع درآمد اهمیت فراوانی دارد. یک تعریف مالیات شفاف می‌تواند زمینه‌ساز تدوین سیاست‌هایی باشد که از طریق آن به کاهش شکاف طبقاتی و تقویت توسعه اقتصادی دست یابیم. اصلاح و بهبود تعریف مالیات در سطح کلان اقتصادی موجب می‌شود تا از منابع مالی به شکل بهینه برای ارائه خدمات عمومی استفاده شود. در نهایت، اتخاذ یک تعریف مالیات صحیح، نقش مهمی در ایجاد توازن میان منافع دولت و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر جامعه ایفا می‌کند.
تحول دیجیتال در مدیریت نظام مالیاتی
با پیشرفت فناوری‌های نوین، تحول دیجیتال در سیستم‌های مالیاتی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر به شمار می‌آید و می‌تواند روند اجرای تعریف مالیات را بهبود بخشد. استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و سامانه‌های هوشمند، موجب شفافیت بیشتر و کاهش خطا در محاسبات مربوط به تعریف مالیات می‌شود. از سوی دیگر، بهره‌گیری از داده‌های بزرگ و هوش مصنوعی، فرصت‌های جدیدی را برای بهینه‌سازی فرآیندهای اجرایی و نظارتی فراهم می‌کند؛ به طوری که اصلاح تعریف مالیات با تکیه بر این ابزارها، باعث تسهیل در پرداخت و مدیریت مالیات گردد. نهایتاً، ایجاد یک چارچوب دیجیتال مدرن برای تعریف مالیات می‌تواند موجب افزایش رضایت مودیان و بهبود عملکرد کلی نظام مالیاتی شود.
پرداخت مالیات در مهلت‌های مقرر و آشنایی با قوانین مالیاتی
در نوشته بالا با تعریف مالیات و انواع مالیاتهای تعیین‌شده در کشور ما آشنا شدید. همان‌طور که گفته شد مالیات در ایران بنابر قانون‌های وضع شده به دو نوع مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم دسته‌بندی می‌شود که هر کدام از این دو نوع خود دارای زیرمجموعه‌هایی مانند مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی، مالیات بر ارث و سایر شاخه‌ها هستند. شناخت قوانین مالیاتی و کمک گرفتن از مشاورین مالیاتی و کارشناسان خبره به شما کمک می‌کند تا در تنظیم اظهارنامه‌های مالیاتی و دفاتر خود به بهترین نحو ممکن عمل کنید و با جرایم مالیاتی روبرو نشوید. کارشناسان و مشاوران اکوبا آماده هستند تا در تمام امور مربوط به کسب‌و‌کار شما را راهنمایی کنند. امیدواریم از این مطلب کاربردی نهایت بهره را برده باشید؛ دیدگاه‌ها و نظرات خود را با ما در میان بگذارید.
