چقدر با نظریه بازی ها آشنایی دارید؟ نظریه یا تئوری بازی به این موضوع می‌پردازد که چگونه و چرا افراد و نهادها (به نام بازیکنان) در مورد موقعیت‌های گوناگون خود تصمیم‌گیری می‌کنند. در واقع نظریه بازی یک چارچوب نظری برای تصور سناریوهای اجتماعی در بین بازیکنان رقیب است. از برخی جهات، game theory علم استراتژی یا نحوه تصمیم‌گیری بهینه بازیگران مستقل و رقیب در یک محیط استراتژیک است. این نظریه در زمینه‌های مختلفی برای طرح موقعیت‌های مختلف و پیش‌بینی محتمل‌ترین نتایج آنها استفاده می‌شود و بسیاری از کسب‌و‌کارها ممکن است از آن برای تعیین قیمت، تصمیم‌گیری در مورد خرید شرکتی دیگر و تعیین نحوه رسیدگی به یک دعوی قضایی و سایر موارد استفاده کنند. در این مقاله از آژانس توسعه کسب و کار اکوبا می‌خواهیم در مورد نظریه بازی‌ها و نحوه استفاده از آن توسط بیزینس‌ها صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
آشنایی با نظریه بازی ها
پیش‌گامان اصلی نظریه بازی ها، ریاضیدان جان فون نویمان و اسکار مورگنسترن اقتصاددان در دهه ۱۹۴۰ بودند.نظریه بازی ها مطالعه در این باره است که چگونه و چرا بازیکنان در مورد شرایط خود تصمیم می‌گیرند. هدف نظریه یا تئوری بازی ها اتخاذ تصمیم‌گیری بهینه بازیگران مستقل و رقیب در یک محیط استراتژیک است. با استفاده از نظریه بازی ها، سناریوهای دنیای واقعی برای موقعیت‌هایی مانند رقابت در قیمت‌گذاری و عرضه محصول (و بسیاری موارد دیگر) را می‌توان طرح‌ریزی و نتایج آنها را پیش‌بینی کرد. انواع مختلف نظریه های بازی به شرح زیر هستند:
- مشارکتی/ غیر مشارکتی
- مجموع صفر/ غیرصفر
- همزمان/ متوالی
نظریه بازی ها چگونه کار می کند؟
هدف از نظریه بازی ها، توضیح اقدامات استراتژیک دو یا چند بازیکن در یک موقعیت معین با قوانین و نتایج تعیین شده‌است. هرزمانی‌که موقعیتی با دو یا چند بازیکن شامل حرکت‌های شناخته‌شده یا پیامدهای قابل سنجش باشد، می‌توانیم از تئوری بازی ها برای کمک به تعیین محتمل‌ترین نتایج استفاده کنیم. تمرکز نظریه بازی ها، بازی است؛ یعنی یک موقعیت تعاملی که بازیکنان منطقی را درگیر می‌کند. نکته کلیدی در نظریه بازی‌ها این است که سود یک بازیکن به استراتژی اجرا شده توسط بازیکن دیگر بستگی دارد.
این بازی در واقع هویت بازیکنان، ترجیحات، استراتژی‌های موجود و چگونگی تأثیر این استراتژی‌ها بر نتیجه را مشخص می‌کند. همچنین دقت داشته باشید که بسته به مدل، الزامات یا مفروضات مختلفی ممکن است مورد نیاز باشد. تئوری بازی‌ها کاربردهای گسترده‌ای از جمله در روانشناسی، زیست شناسی تکاملی، جنگ، سیاست، اقتصاد و تجارت دارد. با وجود پیشرفت های فراوان، نظریه بازی ها هنوز یک علم جوان و در حال توسعه است.
بر اساس این نظریه، اقدامات و انتخاب‌های تمام شرکت‌کنندگان بر نتیجه کسب‌شده توسط هر بازیکن تأثیر می‌گذارد. فرض بر این است که بازیکنان این بازی، منطقی هستند و تلاش خواهند کرد تا بازده خود را در بازی به حداکثر برسانند.
مطالعه بیشتر: برنامه ریزی استراتژیک
برخی از اصطلاحات پرکاربرد در نظریه بازی ها
در این بخش به معرفی چند اصطلاح رایج در مطالعه تئوری بازی ها می‌پردازیم:
- بازی: هر مجموعه‌ای از شرایط که نتیجه‌ای وابسته به اقدامات دو یا چند تصمیم‌گیرنده (بازیکن) دارد.
- بازیکنان: یک تصمیم‌گیرنده استراتژیک در چارچوب بازی.
- استراتژی: یک برنامه کامل عملی که یک بازیکن با توجه به مجموعه شرایطی که ممکن است در بازی ایجاد شود، انجام می دهد.
- آورده (pay off): آورده‌ای که بازیکن از رسیدن به یک نتیجه خاص دریافت می‌کند. این آورده (نتیجه) می‌تواند به هر شکل قابل اندازه‌گیری از دلار گرفته تا ابزار باشد.
- مجموعه اطلاعات: به اطلاعات موجود در یک نقطه معین از بازی، مجموعه اطلاعات گفته می‌شود. اصطلاح «مجموعه اطلاعات» معمولا زمانی به کار می‌رود که بازی دارای یک جزء متوالی باشد.
- تعادل: نقطه‌ای در بازی که هر دو بازیکن تصمیمات خود را گرفته‌اند و به نتیجه می‌رسند.
تعادل نش (Nash)
تعادل نش نتیجه‌ای است که پس از رسیدن به این نتیجه، هیچ بازیکنی نمی‌تواند با تغییر تصمیمات به‌طور یک‌طرفه سود خود را افزایش دهد. همچنین می‌توان تعادل نش را به‌عنوان یک نتیجه «بدون پشیمانی» در نظر گرفت، به این معنا که وقتی تصمیمی گرفته شد، بازیکنان از عواقب آن، پشیمان نیستند.
به طور معمول تعادل نش در طول زمان به‌دست می‌آید. با این حال، پس از رسیدن به تعادل نش، هیچ‌کدام از بازیکنان از آن منحرف نخواهند شد. در چنین حالتی، در نظر بگیرید که یک حرکت یک‌جانبه چه تاثیری بر وضعیت خواهد داشت؛ آیا این کار معنایی دارد؟ خیر، و به همین دلیل است که نتیجه تعادل نش به عنوان «بدون پشیمانی» توصیف می‌شود.
البته دقت داشته باشید که در یک بازی، بیش از یک تعادل نش می‌تواند وجود داشته باشد؛ این موقعیت معمولا در بازی‌هایی با عناصر پیچیده‌تر از دو انتخاب توسط دو بازیکن رخ می‌دهد. در بازی‌های همزمان که در طول زمان تکرار می‌شوند، پس از مدتی آزمون و خطا بازیکنان به یکی از این تعادل‌های چندگانه می‌رسند. این سناریوی انتخاب‌های مختلف در طول زمان قبل از رسیدن به تعادل، اغلب در دنیای تجارت زمانی که دو شرکت در حال تعیین قیمت‌ها برای محصولات قابل تعویض، مانند بلیط هواپیما یا نوشابه هستند، انجام می‌شود.
تاثیر نظریه بازی ها
نظریه بازی ها تقریبا در هر صنعت یا زمینه تحقیقاتی وجود دارد. گستردگی این نظریه می‌تواند به موقعیت‌های زیادی مربوط شود و آن را به یک نظریه همه‌کاره و مهم تبدیل می‌کند. در ادامه چند زمینه‌ای را معرفی می‌کنیم که مستقیماً تحت تأثیر نظریه بازی قرار گرفته‌اند:
نظریه بازی ها در اقتصاد
نظریه بازی ها با پرداختن به مسائل مهم در مدل‌های اقتصادی ریاضی قبلی، انقلابی را در اقتصاد به وجود آورد. به عنوان مثال، اقتصاد نئوکلاسیک برای توضیح پیش‌بینی کارآفرینی تلاش کرد و نتوانست رقابت ناقص را مدیریت کند. تئوری بازی توجه را از تعادل حالت پایدار به سمت فرآیند بازار معطوف کرد. اقتصاددانان اغلب از نظریه بازی برای توضیح رفتار شرکت‌های انحصاری استفاده می‌کنند. این کار در زمانی‌که شرکت‌ها به رفتارهای خاصی مانند تثبیت قیمت و تبانی دست می‌زنند، به پیش‌بینی نتایج احتمالی کمک زیادی می‌کند.
نظریه بازی ها و تجارت
در تجارت، نظریه بازی برای مدل سازی رفتارهای رقابتی بین عوامل اقتصادی سودمند است. کسب‌و‌کارها اغلب چندین انتخاب استراتژیک دارند که بر توانایی آنها برای تحقق سود اقتصادی تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، مشاغل ممکن است با معضلاتی مانند از رده خارج شدن محصولات موجود و توسعه محصولات جدید یا به کارگیری استراتژی‌های بازاریابی جدید مواجه شوند. کسب و کارها اغلب می‌توانند رقیب خود را نیز انتخاب کنند. برخی بر نیروهای خارجی تمرکز می‌کنند و با سایر فعالان بازار رقابت می‌کنند. برخی دیگر اهداف داخلی خود را تعیین می‌کنند و تلاش می‌کنند تا بهتر از نسخه‌های قبلی خود باشند. چه در جهت اهداف داخلی باشد و چه در مقابل رقبای خارجی، شرکت‌ها همیشه بر سر منابع با هم رقابت می‌کنند، به عنوان نمونه سعی می‌کنند بهترین کارمندان را به دور از رقبا استخدام کنند و مشتریان را از انتخاب کالاهای رقیب منصرف کنند.
نظریه بازی ها در تجارت ممکن است بیشتر شبیه یک درخت بازی باشد. یک بیزینس ممکن است در موقعیت شماره ۱ شروع به کار کند و باید در مورد دو نتیجه تصمیم بگیرد. با این حال، به طور مستمر تصمیمات دیگری باید گرفته شود. میزان آورده و نتیجه نهایی تا زمانی که تصمیم نهایی پردازش نشود مشخص نیست.
پیشنهاد مطالعه: با راه های موفقیت در کسب و کار آشنا شوید
نظریه بازی‌ها و مدیریت پروژه
مدیریت پروژه شامل جنبه‌های اجتماعی نظریه بازی است، زیرا شرکت‌کنندگان مختلف ممکن است تأثیرات متفاوتی داشته باشند. برای مثال، یک مدیر پروژه ممکن است انگیزه فراوانی داشته باشد تا پروژه توسعه ساختمان را با موفقیت به پایان برساند. در همین حال، کارگر ساختمانی ممکن است انگیزه داشته باشد که در جهت بالا بردن ایمنی، کندتر کار کند یا اینکه پروژه را به تأخیر بیاندازد تا ساعت های قابل پرداخت بیشتری را به دستمزد خود اضافه کند.
وقتی‌که با یک تیم داخلی سروکار دارید، تئوری بازی احتمالا کمتر رایج است زیرا تمام شرکت کنندگانی که برای یک کارفرما کار می‌کنند، اغلب دارای علاقه مشترک به موفقیت کسب‌و‌کار هستند. با این حال، مشاوران شخص ثالث یا طرف‌های خارجی که به پروژه کمک می‌کنند ممکن است به‌دلیل عوامل دیگری به‌غیر از موفقیت پروژه انگیزه داشته باشند.
قیمت گذاری محصولات مصرفی
استراتژی خرید جمعه سیاه در قلب نظریه بازی ها قرار دارد. این استراتژی بر پایه این است که اگر شرکت‌ها قیمت‌ها را کاهش دهند، مصرف‌کنندگان بیشتری کالاهای بیشتری خریداری خواهند کرد. رابطه بین یک مصرف کننده، یک کالا و مبادله مالی که مالکیت را منتقل می‌کند، نقش عمده‌ای در نظریه بازی ایفا می‌کند، زیرا هر مصرف‌کننده، مجموعه‌ای متفاوت از انتظارات دارد.
به غیر از فروش گسترده قبل از فصل تعطیلات، شرکت‌ها همچنین باید از تئوری بازی در هنگام قیمت گذاری محصولات برای عرضه یا پیش بینی رقابت کالاهای رقیب استفاده کنند. البته بیزینس‌ها باید تعادل پیدا کنند؛ اگر قیمت کالاها خیلی پایین باشد، سودی به همراه نخواهد داشت و اگر قیمت بالا باشد، ممکن است مشتریان را به سمت خرید از رقبا سوق دهد.
انواع نظریه بازی ها
در این بخش می‌خواهیم انواع نظریه های بازی را بررسی کنیم:
بازی‌های مشارکتی در مقابل بازی‌های غیرمشارکتی
اگرچه انواع مختلفی از نظریه بازی ها مانند متقارن/ نامتقارن، همزمان/ توالی و غیره وجود دارد، اما نظریه های بازی‌های مشارکتی و غیرمشارکتی رایج‌ترین نوع آنها هستند. تئوری بازی‌های مشارکتی یا همکارانه به نحوه تعامل ائتلاف‌ها یا گروه‌های تعاونی می‌پردازد در زمانی‌که فقط بازده آن مشخص باشد. این نوع بازی، یک رقابت بین ائتلاف بازیکنان است نه بین افراد، و نحوه تشکیل گروه‌ها و نحوه تخصیص بازده بین بازیکنان را مورد سوال قرار می‌دهد.
تئوری بازی های غیرمشارکتی به نحوه برخورد عوامل اقتصادی منطقی با یکدیگر برای رسیدن به اهداف خود می‌پردازد. متداول‌ترین بازی غیرمشارکتی، بازی استراتژیک است که در آن فقط استراتژی‌های موجود و نتایج حاصل از ترکیبی از انتخاب‌ها فهرست شده است. یک مثال ساده از یک بازی غیرهمکارانه در دنیای واقعی، سنگ-کاغذ-قیچی است.
بازی‌های مجموع صفر در مقابل بازی‌های غیرصفر
هنگامی که یک تضاد مستقیم بین چندین طرف وجود دارد که برای نتیجه یکسان تلاش می‌کنند، اغلب به آن بازی حاصل جمع صفر می‌گویند. این بدان معناست که به ازای هر برنده، یک بازنده وجود دارد. از طرف دیگر، به این معنی است که سود خالص جمعی دریافتی برابر با سود خالص جمعی از دست رفته است. بسیاری از رویدادهای ورزشی یک بازی با مجموع صفر هستند، زیرا یک تیم برنده می‌شود و تیم دیگر می‌بازد.
یک بازی غیر صفر، بازی‌ای است که در آن همه شرکت‌کنندگان می‌توانند همزمان برنده شده یا ببازند. شراکت‌های تجاری را در نظر بگیرید که برای هر دو نهاد سودمند هستند و ارزش‌های هر دو طرف را تقویت می‌کنند. در این نوع نظریه بازی ها، به جای رقابت و تلاش برای برنده شدن به قیمت از دست دادن طرف مقابل، هر دو طرف سود می‌برند.
سرمایه گذاری و معامله سهام گاهی اوقات یک بازی حاصل جمع صفر در نظر گرفته می‌شود. از این گذشته، یک شرکت‌کننده در بازار سهامی را می‌خرد و شرکت‌کننده دیگری همان سهام را به همان قیمت می‌فروشد. با این حال، از آنجایی که سرمایه گذاران مختلف ریسک‌پذیری و اهداف سرمایه‌گذاری متفاوتی دارند، ممکن است معامله برای هر دو طرف سودمند باشد.
حرکت همزمان در مقابل حرکت متوالی
موقعیت‌های حرکت همزمان، که اغلب در زندگی اتفاق می‌افتد، بدین معناست که هر شرکت‌کننده باید به طور مستمر و همزمان با دیگر بازیکنان تصمیم‌گیری کند. همان‌طور که شرکت‌ها برنامه‌های بازاریابی، توسعه محصول و عملیاتی خود را طراحی می‌کنند و شرکت‌های رقیب نیز در همان زمان دقیقا همان کار را انجام می‌دهند.
در برخی موارد، گام‌های تصمیم‌گیری به گونه‌ای انجام می‌شوند که یک طرف را قادر می‌سازد تا قبل از تصمیم‌گیری حرکات طرف مقابل را ببیند. این نوع بازی معمولاً در مذاکرات وجود دارد؛ به این صورت که یکی از طرفین خواسته‌های خود را لیست می‌کند، سپس طرف دیگر مدت زمان مشخصی برای پاسخ‌گویی و لیست کردن خواسته‌های خود دارد.
تک شات در مقابل بازی های تکراری
نظریه بازی ها می‌تواند تنها در یک دور شروع شده و پایان یابد؛ به این شکل که مانند بسیاری از موقعیت‌های زندگی واقعی، رقابت شروع می‌شود، ادامه پیدا می‌کند، به پایان می‌رسد و نمی‌توان آن را دوباره انجام داد. این نوع تئوری، اغلب در مورد معامله‌گران سهام صدق می کند که باید عاقلانه نقطه ورود و خروج خود را انتخاب کنند، زیرا ممکن است تنها همین یک فرصت را داشته باشند و نتوانند تصمیم خود را دوباره تغییر دهند.
از سوی دیگر، برخی از بازی‌های تکراری همچنان ادامه دارند و ظاهراً هرگز پایان نمی‌یابند. این نوع بازی‌ها اغلب هر بار شامل شرکت‌کنندگان یکسانی می‌باشند و هر کدام از طرفین از آنچه قبلاً رخ داده است، کاملا آگاهی دارند. به عنوان مثال، شرکت‌های رقیب را در نظر بگیرید که سعی می‌کنند کالاهای خود را قیمت‌گذاری کنند. هر زمان که یکی از آنها قیمت را تعدیل می‌کند، دیگری هم ممکن است همین کار را انجام دهد. این رقابت دایره‌ای در طول چرخه محصول یا چرخه فصلی فروش دائما تکرار می‌شود.
پیشنهاد مطالعه: راه‌اندازی کسب و کار با 100 میلیون تومان؛ 8 ایده پولساز!
استفاده از استراتژي نظریه بازی ها در کسب و کار
نظریه بازی ها در مورد این است که چگونه استراتژی‌های رقابتی و اقدامات شرکت‌کننده‌ها می‌توانند بر نتیجه یک موقعیت تأثیر بگذارند. از این نظریه در جنگ، زیست شناسی و بسیاری از جنبه های دیگر زندگی استفاده می‌شود. از تئوری بازی ها در بیزینس برای نشان دادن تعاملات استراتژیک استفاده می‌کنند که در آن نتایج هر شرکت یا محصول به اقدامات انجام شده توسط شرکت‌ها یا محصولات دیگر بستگی دارد. امیدواریم از این مطلب کاربردی استفاده کرده باشید. نظرات و سوالات خود را در بخش دیدگاه‌ها با ما در میان بگذارید.
مرجع:
https://www.investopedia.com/terms/g/gametheory.asp
